Case: Sterre (17) vertelt aan Martijn over de invloed die school op haar heeft. 

Sterre is 17 en zit in haar voorlaatste jaar van de Vrije School. Dus een iets andere leeromgeving dan gemiddeld en ze heeft het daar bijzonder naar haar zin. We vroegen haar welke invloed haar school en docenten specifiek op haar (gedrag) hebben.

De Ecologische Systeemtheorie van Urie Bronfenbrenner stelt dat de omgeving waarin je opgroeit invloed heeft op elk facet van je leven. Sociale factoren bepalen je manier van denken, de emoties die je voelt en je voorkeuren en antipathieën. Zijn theorie is niet perfect, maar nog steeds zeer belangrijk om verklaringen te vinden voor de identiteitsontwikkeling van mensen en adolescenten in het bijzonder. 

Kijkend naar het Bronfenbrenner model zien we dat Sterre zeer grote waarde hecht aan haar schoolomgeving (microsysteem) en docenten in het bijzonder. Leren is voor haar meer dan noodzakelijke functionaliteit; het geeft haar energie, vertrouwen en ook zelfstandigheid. Omdat ze vanaf jongere leeftijd zelfstandig haar schoolwerk heeft moeten doen, is Sterre gewend om zonder steun van buiten haar middelbare schoolperiode te doorlopen. Ze wordt sterk beïnvloed en geïnspireerd door enkele docenten, die lesmethodes en opdrachten inzetten om leerlingen autonomer te maken en aan het denken zetten; haar wereldbeeld is voor een behoorlijk deel te danken aan hen. Voor Sterre betekent haar schoolomgeving veel, waarmee haar sociale ontwikkeling voor een belangrijk deel wordt gevormd.

Klik hier om het gesprek te luisteren.

Case: Jeroen in gesprek met Julian (14) en zijn visie op zijn (sociale) omgeving.  

Er kwam duidelijk in ons gesprek naar voren dat docenten een belangrijke rol spelen in het leven van Julian. Vooral één docent (docent Frans) heeft grote invloed op hoe hij zich voelt. Na doorvragen werd duidelijk dat dit vooral komt vanwege de aandacht die de docent geeft aan Julian. Hij luistert wanneer nodig en geeft prettige sturing aan het leerproces. Frans vindt hij een moeilijk vak en juist daarom vindt hij het prettig dat het contact goed verloopt.

Bij doorvragen kom ik erachter dat niet bij alle docenten dit het zo gaat. Soms is er geen klik met iemand, soms is de situatie in de klas er niet naar. Zo speelt onrust in de klas ook een grote rol bij hoe Julian zich voelt en hoe dat hem beïnvloedt. Docenten die de klas beter onder controle hebben, zorgen er ook voor dat leerlingen zich beter / veiliger voelen.

De rol van zijn mentor is erg belangrijk, maar wel per mentor afhankelijk. In het gesprek kwam meerdere malen naar voren dat zijn vorige mentor prettiger was dan de huidige. Als ik dan vroeg waarom, dan ging het wederom over de persoonlijke aandacht die hij mistte; het minder goed begeleid worden.

Uit alles hier bovenstaand blijkt dat het microsysteem volgens Bronfenbrenner, de directe interactie met mensen in zijn eigen omgeving, door Julian als erg waardevol en belangrijk wordt gezien. Zijn leeftijd (14) zal hier een rol bij spelen. Zijn leefwereld is nog erg dichtbij om zichzelf heen. Op de vraag wie het allerbelangrijkst is als het gaat om invloed dan antwoord hij: 'Mijn ouders, want die staan het dichtst bij mij en hij wijst de ring microsysteem aan op het blaadje waarop het model van Bronfenbrenner staat.'

Toen ik vroeg over wat hij ervan vond dat mensen over hem heen besluiten maken, zoals zijn overgang naar de volgende klas, en in zijn geval zelf naar een niveau lager, zei hij dat dit zo hoort en prima is. Hij conformeert zich dus aan het systeem zoals het is.

Wel vindt hij het prettig dat hij meegenomen wordt in de besluiten, dat zijn mentor hem op de hoogte houdt, wat dus ook gebeurt. Maar dat die invloedsfeer buiten hem om is, is iets wat als vanzelfsprekend wordt aangenomen.

We spraken ook nog over de huidige situatie rond covid-19/corona. Welke invloed heeft dit op hem? Het blijkt vooral vervelend dat zijn sociale contacten gemist worden. Wel gaf hij aan dat, nu ze weer gedeeltelijk naar school gaan, dit beter gaat. Ook bijvoorbeeld het feit dat je leeftijdsgenoten van de muziekvereniging op een andere manier ziet beperkt het sociale contact. Gelukkig kan hij nog steeds zijn sport atletiek uitoefenen en dat is voor hem het allerbelangrijkste. Het macrosysteem en tijdsysteem (model van Bronfenbrenner) heeft dus zeker invloed, maar lang niet zoveel als dat ik van tevoren had gedacht.

Als ik samenvattend antwoord moet geven op de onderzoeksvraag, dan blijkt dus dat een jongen van 14 op het VWO wel beïnvloed wordt, dat zijn docenten belangrijk zijn, maar toch nog vooral zijn ouders. Als docent kan ik een positieve bijdrage leveren door vooral gestructureerd te zijn en duidelijk in mijn communicatie. Het zorgen voor een veilig klimaat in de klas zal ook hieraan bijdragen. Dit is ook wat er in de literatuur wordt beschreven, Handboek voor leraren, Geerts en van Kralingen, Coutinho 2020 en De zes rollen van de leraar, Slooter, Pica, 2020.

Het microsysteem is voor Julian het meest beïnvloedend; iedereen die het dichtbij staat. Wat er gebeurt in het mesosysteem staat al iets verder weg, maar kan nog wel belangrijk voor hem zijn. Zaken uit het macrosysteem blijken toch wel van invloed te zijn, zeker op dit moment omtrent alle maatregelen met Covid-19. 

Case: Eefje en Annet (15) spreken met Tjalling over hun omgeving. 

Tijdens het gesprek moesten we helaas improviseren. In het gezin van Eefje was kort voor aanvang van het interview Corona geconstateerd en moest daarom in quarantaine. Eefje nam daarom via Zoom deel aan het gesprek en Annet zat 'live' in het lokaal.

We hebben eerst lang gepraat over wie ze zijn en wat ze belangrijk vonden. Middels doorvragen probeerde ik te achterhalen op welke manier ze keuzes maakten en met wie ze rekening hielden hierbij. Beide leerlingen gaven aan dat ze vriendinnen hierin het meest belangrijk vonden. Als voorbeeld droegen ze aan dat ze het belangrijk vinden wat een vriendin van je kleren vindt. Tegelijkertijd hadden de twee meiden zo'n sterke band dat ze elkaars keuzes vaak ook zelf zouden maken.

Ook haalden ze het voorbeeld aan dat de Annet en Eefje een gezamenlijke vriendin hadden. Toen Annet ruzie met haar kreeg verbrak Eefje met deze vriendin ook contact. Hieruit blijkt heel duidelijk dat Annet en Eefje wel degelijk elkaar beïnvloeden in het maken van keuzes. En later vertellen ze over een vriendin waar het niet goed mee gaat.

Ze hebben toen samen bedacht hoe hier mee om te gaan. In de afbeelding hieronder is dit duidelijk te zien. Na het gesprek moesten ze aangeven middels een cijfer van 1 tot 10 welke groep het meest invloedrijk is. Hierbij was 1 niet invloedrijk en 10 ontzettend invloedrijk. Annet heeft dit met rood aangegeven en Eefje met zwart.

Beiden geven aan dat peers hun het meest beïnvloeden. Deze groep geven ze een 8. In dit plaatje is echter ook te zien dat ouders (parents) ook belangrijk voor ze zijn. Ze geven deze groep een 7 en een 8. Hoe belangrijk ouders voor ze zijn blijkt uit het voorbeeld over de kerk dat aangedragen wordt door Annet. "Bijvoorbeeld met naar de kerk gaan. Mijn ouders willen dat heel graag en dan ga ik ook wel gewoon mee." Ondanks dat ze dus zelf liever niet zou gaan maakt ze toch de keuze dit wel te doen omdat haar ouders dat graag willen. Ze is oud genoeg om hier tegenin te gaan maar ze maakt de keuze dit niet te doen. Eefje geeft aan hier hetzelfde in te handelen met de opmerking erbij dat ze niet vaak anders over dingen denkt als haar ouders.

Waar beide leerlingen wel in verschillen zijn de invloeden van de buurt (neighborhood) en Mass media (massa media). Ze geven aan wel minder hierdoor beïnvloed te worden dan bijvoorbeeld vrienden maar Annet geeft de massamedia wel een 7. Hoe ze hierdoor beïnvloed wordt kan ze niet goed uitleggen en dat is ook wel logisch omdat dit vaak in je onderbewustzijn gebeurd. Toen ik hierover doorvroeg gaven ze wel aan dat ze nog nooit mee hadden gedaan met hypes zoals de 'cinnamon challenge'. Hierin geven ze aan eigen keuzes te maken. De buurt heeft voor beide ook minder invloed. Annet geeft hier het cijfer 2 en Eefje een 6. In het gesprek gaat het hier weinig over dus heeft het ook weinig waarde voor de leerlingen.

Wanneer ik vraag naar welke rol de docent hierin moet spelen zijn ze het snel eens. De docent moet zich vooral met schoolzaken bezighouden. Het ligt wel een beetje aan de situatie. Ze geven aan dat ze een keer een groepsgesprek hadden omdat er een leerling gepest werd. Hierin moet de docent een rol spelen maar bij bijvoorbeeld sociale media niet.

Ze kunnen wel goed aangeven welke kwaliteiten een docent moet bezitten. Annet noemt bijvoorbeeld dat een docent inspirerend moet zijn en makkelijke woorden moet gebruiken. De docent die zij goed vindt deelde persoonlijke dingen over haar eigen leven waar ze mee worstelde en hoe ze hiermee omging. En Eefje zegt: "Hij gaat zeg maar echt naar ons niveau toe. Hij verplaatst zich in onze schoenen en gaat daarmee verder." Hoewel ze aangeven dat docenten zich niet met hun privézaken moet en bemoeien zijn dit wel eigenschappen die hierin doorwerken en zijn ze geïnteresseerd hoe een docent zaken in zijn eigen leven oplost. Ze zijn dus wel op zoek naar rolmodellen voor hun eigen leven.

De vriendengroep en ouders spelen dus een directe rol in het leven van Annet en Eefje en nemen een belangrijke plaats in hun leven in. Keuzes die ze maken worden direct beïnvloed door deze groepen. Al heeft de vriendengroep hierin wel de meeste invloed.